Jak korzystać z mapy i kompasu. Podstawy nawigacji w terenie. Poradnik dla początkujących.

Korzystanie z mapy i kompasu w czasach gdy mamy dostęp do nowoczesnych technologii wydaje się być jakąś archaiczną i kompletnie niepotrzebną sztuką. Okazuje się jednak, że gdy technologia zawodzi warto znać sprawdzone i niezawodne sposoby nawigacji w terenie, co pozwoli na odnalezienie drogi do domu. Posiadanie podstawowej wiedzy o tym, w jaki sposób korzystać z mapy oraz kompasu może być również bardzo pomocne, gdy na szlaku zastanie Cię mgła a widoczność znacząco spadnie. W tym poradniku dowiesz się jak zbudowany jest kompas i co oznaczają różne linie na mapie. Odpowiemy na pytanie jaka jest różnica między kompasem a busolą, co to jest azymut czy jak wykorzystać siatkę kartograficzną. Pokażemy Ci również jak za pomocą kompasu w kilku prostych krokach wyznaczyć właściwy kierunek marszu na papierowej mapie turystycznej. Zapraszamy!

Podstawowe pojęcia

Zanim zaczniesz wyznaczać kierunek marszu poświęć chwilę i zapoznaj się z kilkoma podstawowymi pojęciami, które przydadzą Ci się w dalszej części tego poradnika. Oto kilka z pojęć, na które natkniesz się w dalszej części wpisu:

• Kompas (busola) – Kompas to podstawowy przyrząd używany podczas nawigowania w terenie. Służy on do wyznaczania kierunków świata. Posiada igłę magnetyczną, balansującą na ostrzu i otoczoną powietrzem lub zawieszoną w jakiejś cieczy. Busola to taki bardziej zaawansowany kompas, który pozwoli wam na wyznaczenie azymutu oraz określenie za jego pomocą kierunku marszu. Busola oprócz igły magnetycznej posiada dodatkowo linijkę, obrotowy pierścień (limbus), oraz w zależności od wersji także zwierciadło i przyrządy celownicze. My na potrzeby tego poradnika skupimy się na najbardziej podstawowej wersji busoli. Sprzęt taki dostępny są praktycznie w każdym sklepie sportowo-turystycznym za kilkanaście złotych.

• Skala mapy – Skala mówi nam o tym, jak teren został odwzorowany na papierowej mapie. Wyrażana jest ona za pomocą ułamka w postaci 1:xxx gdzie xxx określa ile razy obraz terenu został zmniejszony. Na rynku dostępne są mapy o różnych skalach, np. 1:30000, 1:60000 czy większe np. 1:120000. Im mniejsza skala tym bardziej dokładna jest mapa. Ten temat omówiliśmy bardziej szczegółowo w dalszej części tego poradnika.

• Linie siatki kartograficznej – Linie siatki kartograficznej są to pionowe i poziome linie, które dzielą mapę terenu na kwadraty i pozwalają lepiej zorientować się w danym terenie. Wyznaczane są na podstawie południków i równoleżników. Więcej informacji na ten temat znajdziecie w dalszej części wpisu.

• Poziomice – Kolejne bardzo przydatne linie naniesione na mapę. Są to linie łączące punkty o jednakowej wysokości. Dzięki nim możecie odczytać czy teren, po którym będziecie szli jest stromy (duże zagęszczenie poziomic) czy łagodny (małe zagęszczenie). Zagięcia poziomic odpowiadają dolinom i grzbietom. Mocne wcięcia odpowiadają wąwozom a strome wcięcia to granie. Zamknięte poziomice to górskie szczyty.

• Azymut – Pewnie nie obce jest Ci pojęcie „iść na azymut”. W dużym uproszczeniu jest to kąt między północą a kierunkiem marszu. Wartość azymutu wyrażamy w stopniach (np. azymut 45 stopni) i wyliczamy go zawsze zgodnie z ruchem wskazówek zegara. I właśnie do tego będzie nam potrzebna busola – do wyznaczenia azymutu na mapie terenowej. Na zwykłym kompasie bez obrotowej tarczy nie da się niestety wyznaczyć azymutu.

Mapa turystyczna – podstawy

Zanim zaczniesz wyznaczać kierunek marszu w terenie zapoznajmy się nieco z budową papierowej mapy turystycznej. Zacznijmy od skali, o której wspomnieliśmy wcześniej. Najprościej ujmując: Mapa w skali 1:30000 oznacza że 1 cm na mapie odpowiada 30000 cm w terenie (300 metrom). Mapa w skali 1:60000 oznacza że 1 cm na mapie odpowiada 60000 cm w terenie (600 metrów) i tak dalej. Im skala mapy jest mniejsza tym więcej szczegółów jest na niej zawarte. Podczas zakupów traficie na różne rodzaje map, mniej i bardziej dokładne. Polecamy kupować mapy w niskiej skali, będziecie mogli lepiej zorientować się w terenie oraz odnaleźć na niej dużo więcej ciekawych miejsc.

Wspomnieliśmy o dwóch ważnych pojęciach: liniach siatki kartograficznej i poziomicach. Linie siatki kartograficznej to te cienkie różowo-czerwone linie przecinające mapę w pionie oraz poziomie. Są one potrzebne przy orientowaniu mapy i wyznaczaniu azymutu (kierunku marszu). Na poniższym zdjęciu widać również poziomice czyli linie pomagające wyobrazić sobie ukształtowanie terenu. Oczywiście mapa to nie tylko siatka kartograficzna i poziomice. Na każdą mapę naniesione jest mnóstwo drobnych znaczków, są nazwy szczytów, miejscowości, czasem wyznaczone są gotowe propozycje tras wycieczkowych. Nas interesują na razie tylko linie siatki kartograficznej.

Jak zbudowany jest kompas

Teraz zajmijmy się kompasem – jeżeli chcesz rozpocząć swoją przygodę z wyznaczaniem kierunku marszu na mapie musisz zaopatrzyć się w busolę. Zwykły kompas w breloczku niestety nie wystarczy bo oprócz samej igły magnetycznej będziemy potrzebowali dodatkowo linijki i obrotowego pierścienia (limbusa). Jak wygląda taki nieco bardziej zaawansowany kompas możesz zobaczyć na poniższym zdjęciu. Spokojnie, na taki sprzęt nie trzeba wydawać fortuny. Wystarczy najprostszy model np. z Decathlonu, który kosztuje około 15-20 złotych. Nie polecamy kupować najtańszych modeli na Aliexpress czy gdzieś na bazarku. Z doświadczenia wiemy że ani nie spełniają dobrze swojej roli (np. igła magnetyczna się zacina) ani nie są trwałe i rozpadają się po kilku tygodniach. Kompas widoczny na zdjęciu służy nam już ponad 2 lata i nadal bezbłędnie wyznacza kierunek marszu.

Jak zatem zbudowany jest nasz kompas? Na samej górze znajduje się czerwona strzałka kierunkowa – określa ona kierunek naszego marszu po wyznaczeniu azymutu. W środkowej części znajduje się igła magnetyczna, która pozwala wyznaczyć kierunki geograficzne i zorientować mapę. Wokół igły mamy ruchomą okrągłą część – obrotowy pierścień (limbus) z naniesioną podziałką w stopniach (jest ich 360). Pod pierścieniem znajduje się wskaźnik azymutu – jest to niewielkie miejsce zabarwione na czerwono. Wewnątrz obrotowego pierścienia widoczne są czarne linie pomocnicze. Dwie z nich są pogrubione kolorem czerwonym – są to linie orientacyjne kierunku północnego. W innych kompasach zamiast czerwonych linii może być czerwona strzałka lub kreska. Wewnątrz pierścienia umieszczona jest również podziałka deklinacyjna ale nią nie będziemy się zajmowali w tym poradniku.

Jak wyznaczyć kierunek marszu w terenie

Teraz pokażemy Ci jak w kilku prostych krokach wyznaczyć kierunek marszu przy użyciu mapy i kompasu. Uwaga! – Porady zawarte w tym wpisie powinny być wykorzystywane tylko do ogólnego wyznaczania kierunku marszu w terenie i tylko na krótkich odcinkach. Podstawowa wiedza, którą przekazujemy w tym poradniku pomoże wam odnaleźć właściwą drogę w przypadku awarii telefonu lub gdy widoczność na szlaku znacząco spadnie. Pamiętaj że na azymut powinno się pokonywać niewielkie odcinki szlaku pomiędzy dwoma punktami orientacyjnymi i nie powinno się iść całej trasy wyznaczając tylko jeden azymut. My pokonując szlak o długości 10 km. wyznaczamy ok. 10 azymutów i jest to temat na inny poradnik.

1. Znajdź północ i wyzeruj kompas

Pierwszą rzeczą jaką należy wykonać jest wyzerowanie limbusu na kompasie. Pierścień obrotowy należy przekręcić tak, aby kąt azymutu wynosił zero (w naszym przypadku zero oznaczone jest jako N). Pomoże to uniknąć rozpoczęcia wyznaczania azymutu z kąta 180 stopni (odwrotnie ustawione linie pomocnicze). Dodatkowo strzałka kierunkowa pokryje się z liniami pomocniczymi kierunku północnego przez co łatwiej będzie wam szybko zorientować mapę w kolejnym kroku.

2. Ustaw odpowiednio mapę

Ułóż mapę na płaskiej powierzchni i połóż na niej kompas. Teraz musimy ustawić mapę w kierunku północnym. Znajdź na mapie linie siatki kartograficznej i przesuń kompas po mapie tak aby boczna i dolna krawędź kompasu zetknęła się z liniami siatki kartograficznej na ich przecięciu. Jak to zrobić możesz zobaczyć na poniższym obrazku. Kiedy Twój kompas styka się już krawędziami z siatką kartograficzną zacznij obracać mapą w taki sposób, aby igła kompasu wskazała północ (dlatego właśnie w pierwszym kroku należało ustawić pierścień na zero). Kiedy kompas leżący na mapie wskaże kierunek północny Twoja mapa będzie pokrywała się z terenem.

3. Określ skąd i dokąd idziesz

Kiedy mapa jest już prawidłowo zorientowana określ, w którym kierunku chcesz się poruszać. Jak wspominaliśmy na początku na azymut powinno się pokonywać tylko krótkie odcinki drogi i najlepiej od jednego punktu orientacyjnego do drugiego. Po przebyciu danego odcinka ponownie określamy położenie na mapie i wyznaczamy nowy azymut do kolejnego niezbyt odległego punktu orientacyjnego. I tak do samego końca. Dla naszego przykładu przyjmijmy, że pierwszy punkt orientacyjny znajduje się w Nowej Słupi a drugi to Klasztor Braci Oblatów na Łysej Górze. Odległość między dwoma punktami wynosi około 2 kilometry.

Mając już wyznaczone dwa punkty orientacyjne należy je połączyć za pomocą linijki kompasu. Przyłóż dłuższą krawędź kompasu w taki sposób, aby oba punkty do niej przylegały. Co ważne – czerwona strzałka kierunkowa powinna być ustawiona w stronę punktu orientacyjnego, do którego zamierzasz dojść. Jak to zrobić pokazujemy na obrazku poniżej: Połączyliśmy punkt w Nowej Słupi z drugim punktem – klasztorem na Łysej Górze. Jako że chcemy dojść do klasztoru to czerwona strzałka jest skierowana właśnie na niego.

4. Wyznacz azymut na kompasie

Mając już połączone oba punkty zacznij obracać pierścieniem (limbusem) w taki sposób, aby znajdująca się na nim literka N pokryła się z górną krawędzią mapy. Jak mieć pewność że N wskazuje górną krawędź mapy? Tu z pomocą przychodzą czarne linie pomocnicze na kompasie. Jeżeli jedna z linii pokrywa się z pionową różową linią siatki kartograficznej na mapie oznacza to że ustawiliśmy go właściwie. Wystarczy że tylko jedna linia pomocnicza na kompasie pokryje się z pionową linią siatki kartograficznej. Taką sytuacje widać na poniższym obrazku. Uwaga! Co zrobić gdy okaże się, że po obróceniu pierścienia i ustawieniu litery N żadna z linii pomocniczych nie pokryje się z pionową linią siatki kartograficznej? Wtedy wystarczy przesuwać kompas po mapie aż do momentu gdy którakolwiek czarna linia pomocnicza pokryje się dowolną pionową linią siatki na mapie. Należy przy tym pamiętać żeby podczas przesuwania kompasu krawędź linijki nadal łączyła oba punkty orientacyjne. Polecamy poćwiczyć ten krok kilka razy – po kilku próbach będzie to już łatwe i intuicyjne.

5. Kompas wskaże Ci drogę

W momencie, gdy czarna linia pomocnicza pokryje się z linią siatki kartograficznej odczytujemy azymut. W naszym przykładzie wynosi on 270 stopni (odczytujemy go zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Kiedy azymut jest już ustalony weź kompas do ręki i wstań aby wyznaczyć właściwy kierunek marszu. Kompas trzymaj poziomo najlepiej na wysokości swojego brzucha. Staraj się nie przekręcać pierścienia i obracaj się wokół własnej osi w taki sposób, aby igła magnetyczna pokryła się z czerwonymi pomocniczymi liniami na pierścieniu – zobacz obrazek poniżej. Strzałka kierunkowa na kompasie wskazuje Ci teraz kierunek, w którym należy się udać aby dojść do wyznaczonego punktu orientacyjnego.

Krótkie podsumowanie

Przedstawiony powyżej poradnik to podstawy korzystania z mapy i kompasu w terenie. Na początku metoda wyznaczania trasy przedstawiona w tym poradniku może wydawać Ci się skomplikowana. Ale jeżeli wykonasz wszystkie czynności krok po kroku kilka razy, wszystko stanie się jasne i proste. Pamiętaj że najlepsze doświadczenie wynosi się z ćwiczeń w terenie. Na następną wycieczkę zabierz ze sobą mapę i kompas i sprawdź czy uda Ci się wyznaczyć właściwy kierunek marszu. Jeżeli poradnik Ci się podobał lub masz jakieś uwagi, zostaw nam wiadomość w komentarzu. Dziękujemy za uwagę i do zobaczenia na szlaku!

---

Jeżeli artykuł się podobał i znalazłeś w nim przydatne informacje to będziemy bardzo wdzięczni za zostawienie nam napiwku 🙂 Dzięki temu będziemy mieli środki na utrzymanie bloga i dalsze jego usprawnianie. Bardzo dziękujemy za Twoje wsparcie!

Chcesz być na bieżąco z naszymi artykułami? Zapraszamy Cię do zasubskrybowania, polubienia naszej witryny na Facebooku oraz obserwowania naszego profilu na Instagramie! Jesteśmy również dostępni na Twitterze, Youtube oraz Pinterest.

• Facebook
• Instagram
• YouTube
• Pinterest